Obraz „Hajnówka" Tadeusza Bołoz jest najsłynniejszym obrazem poświęconym naszemu miastu. Wg książki „Tadeusz Bołoz (nie)pokorny uczeń szkoły wileńskiej" powstał ok. 1938 r., natomiast Muzeum Podlaskie, w którego zbiorach się znajduje, podaje rok powstania – 1969 rok.

Zespół Pieśni i Tańca ZSDD – powstał przy Zakładzie Suchej Destylacji Drewna w Hajnówce. Jego początki sięgają 1945 r. kiedy z inicjatywy ZMW powstał przy zakładzie zespół świetlicowy. Bardzo często organizowano przedstawienia i wieczornice dla pracowników zakładu i społeczeństwa Hajnówki.

W kwietniowym numerze magazynu dla biegaczy „RUNTIMES” ukazał się wywiad ze znakomitą polską sportsmenką, która w Hajnówce rozpoczęła wielką karierę sportową, okraszoną dwoma rekordami świata. Zgodę na publikację wywiadu w portalu hajnowka.pl udzielił autor wywiadu Grzegorz Pater.

Czytając teksty o hajnowskim herbie szukałem odpowiedzi na dwa pytania: kiedy powstał i kto był jego autorem. Z pierwszego zdania artykułu Jolanty Zachaj z 2004 r. wynika, że herb powstał ponad 60 lat temu, a więc za okupacji sowieckiej, nazwiska autora nie wymieniono. Kiedy zbierając materiały do „Encyklopedii Hajnówki" próbowałem znaleźć informacje na temat herbu Hajnówki, natknąłem się na artykuł Andrzeja Politowicza „Człowiek pogranicza - rozmowa z prof. Bazylim Tichoniukiem" w miesięczniku społeczności akademickiej Uniwersytetu Zielonogórskiego nr 7/9 z lipca 2002 r. I tam znalazłem odpowiedź na nurtujące mnie pytania:
..."Urodziłem się na pograniczu wielokulturowym. W szkole średniej uważano mnie za Litwina tylko dlatego, że moja rodzinna miejscowość znajdowała się poza granicą Podlasia i mimo, że były to dawne tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego, to miejscowe gwary nie miały nic wspólnego z językiem litewskim. Co do nauki szkołę średnią (liceum) ukończyłem w Hajnówce. Moje ówczesne zainteresowania były różnorodne, ze wskazaniem na matematykę i plastykę. Ostatecznie wybrałem Studium Nauczycielskie w Ełku, decydując się na specjalność rysunek i prace ręczne. Pierwsza moja praca zawodowa (z tzw. nakazu) miała miejsce w szkole podstawowej w Hajnówce. W tym okresie zaprojektowałem, do dziś obowiązujący, herb tego miasta..."
Kim jest autor projektu herbu, tak nielubianego przez heraldyków?

Tichoniuk Bazyli - prof. zw. dr hab. urodził się w 1940 r. w Skupowie. Szkołę średnią - Liceum Ogólnokształcące nr 10 w Hajnówce ukończył w 1959 r. Po Studium Nauczycielskim w Ełku, specjalność: rysunek i prace ręczne, podjął z nakazu pierwszą pracę zawodową w Szkole Podstawowej nr 2 w Hajnówce. Zrezygnował z dającej satysfakcję pracy, by podjąć studia dzienne w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu na filologii rosyjskiej. W 1968 r. przygotował scenografię do Zimowej Giełdy Piosenki Studenckiej w Opolu. Po studiach zaproponowano mu asystenturę na WSP. W Opolu pracował nieprzerwanie aż do 1990 roku. Później związał się na stałe z WSP w Zielonej Górze (obecnie Uniwersytet Zielonogórski), gdzie do 2014 r. był dyrektorem Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej.

Spośród wielu osób pytanych o autora projektu herbu Hajnówki, najczęściej wymieniano nazwisko pracownika Zakładów Drzewnych - Szachowicza. Niespodziewanie przed kilku dniami (po podpowiedzi Krystyny Kościewicz) przeprowadziłem rozmowę z byłym zastępcą dyrektora Szkoły Podstawowej nr 2 Piotrem Burą, który powiedział, że w 1963 r. nauczyciel techniki Bazyli Tichoniuk otrzymał polecenie opracowania projektu tarczy szkolnej. Młody i zdolny nauczyciel postanowił opracować i umieścić na tarczy herb Hajnówki. Nie wiadomo, czy doszło do realizacji projektu. W archiwum Szkoły Podstawowej nr 2 znajduje się tarcza szkolna z motywem herbu Hajnówki z lat 70-tych.Po wybudowaniu nowej szkoły podstawowej w 1967 r. otrzymała ona imię Aleksego Fłorenki, co znalazło odbicie w projekcie nowej tarczy.

Z zebranych materiałów wynika, że okres powstania tarczy i herbu jest zgodny z informacjami zawartymi na stronie http://www.ngw.nl/int/pol/h/hajnowka.htm, wg której herb Hajnówki powstał w 1959 r. i został opublikowany w 1963 r. Nie było go jeszcze w książce Mariana Gumowskiego „Herby miast polskich" wydanej w 1960 roku. Pierwszy raz został opublikowany prawdopodobnie w książce Tomasza Szczechury, Ryszarda Sidorowicza „Polskie herby miejskie" w 1963 r.

Gdy ustawa z 1978 r. zezwoliła miejskim radom narodowym na ustanawianie herbów, w Hajnówce postanowiono wykonać projekt nowego herbu. Podjął się tego mieszkający od 1974 r. w Hajnówce młody plastyk Wiktor Kabac, lecz jego projekt nie spodobał się radnym. W połowie lat 80-tych przeprowadzono konkurs na projekt herbu, do którego zgłoszono 5 projektów, najlepszym okazał się projekt Stanisława Żywolewskiego lecz Miejska Rada Narodowa uznała, że starego herbu nie należy zmieniać i wysłała go do komisji heraldycznej. Jak można się domyśleć komisja odrzuciła projekt.
Gdy lata 90-te przyniosły zainteresowanie herbem na mocy ustawy o samorządach z 1990 r., która pozwoliła na podejmowanie uchwał dotyczących herbów przez rady miejskie, uchwałą Rady Miejskiej Nr III/18/94 z dnia 7 września 1994 r. przyjęto dotychczasowy herb miasta.
Przyszedł czas na nowy herb
Z herbami samorządu terytorialnego był kłopot już od momentu odzyskania przez Polskę niepodległości. Niemal 20 lat zajęło władzom II Rzeczypospolitej przyjęcie właściwych uregulowań prawnych, a kiedy uruchomiono proces zatwierdzania herbów opracowanych na podstawie gruntownych badań, wybuchła wojna.
W PRL herbami władza się nie przejmowała. Ustawa o odznakach i mundurach z 1978 r. pozwalała mieć herb tylko miastom i województwom, normując, że może nim być znak nawiązujących do historii bądź tradycji albo do współczesnych zdarzeń i osiągnięć charakterystycznych dla danego miasta lub województwa.
Dopiero ustawa o samorządzie terytorialnym z 8 marca 1990 r. wprowadziła pojęcie herbu gminy. Nie precyzowała jednak, jak ma wyglądać i do czego nawiązywać. Nie było też żadnych informatorów, okólników ani wytycznych. W rezultacie gminy problem próbowały rozwiązać same. Przy pomocy miejscowego plastyka, czasem uczniów, ogłaszając konkurs na herb.
Nieco porządku wniosła znowelizowana w 1998 r. ustawa o odznakach i mundurach, która określiła, że jednostki samorządu terytorialnego mogą ustanawiać własne herby, flagi, emblematy oraz insygnia i inne symbole w zgodzie z zasadami heraldyki, weksylologii (nauka o sztandarach i chorągwiach), a także miejscową tradycją historyczną. Wzory te wymagają opinii ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Jako ciało opiniodawczo-doradcze do spraw tej materii ustanowiono komisję heraldyczną, która działa od 2000 r.
Teraz jest trochę lepiej, jednak przepisy w tej materii ukierunkowane są na dowolność i pogłębiają chaos. Nie ma czytelnej koncepcji systemu komunikacji wyrażanej za pomocą znaków herbowych przez samorządy i ich relacji ze znakami państwa.
Prawidłowe herby ma tylko nieco ponad 40 proc. gmin wiejskich. Reszta to herby nieprawidłowe, powstałe przed 2000 r., ich motywem są pstrokate krajobrazy, wielobarwne obrazki, przesycone symboliką, z różnymi odcieniami tego samego koloru, niedopuszczalnymi elementami (np. nazwami).
Jak ma wyglądać idealny herb samorządowy?
Pojęcie poprawności heraldycznej jest bardzo pojemne. Herb ma być dziełem sztuki i wyrazem kultury historycznej o odpowiednich kształtach i proporcjach. Godło powinno być dobrze zakomponowane w tarczy, mieć siłę ekspresji. Należy właściwie dobrać figury, które mają nawiązywać do tradycji historycznej: genezy miejscowości, miejscowego kultu religijnego, ważnych wydarzeń historycznych, środowiska naturalnego lub cech życia gospodarczego. Mogą odwoływać się do nazwy gminy. Poprawny herb wymaga rzetelnej znajomości lokalnych dziejów.
W heraldyce kolor biały symbolizuje srebro, a żółty złoto. Reszta to barwy podstawowe. W zasadzie w herbie metal nie powinien stykać się z metalem, barwa z barwą. Nie daje się więc żółtego na białym, czerwonego na zielonym. Tu, jak w znakach drogowych, muszą być dwa, trzy kolory kontrastowo ze sobą zestawione.
Herb to nie obrazek, ale symbol. Im prostszy, tym bardziej dostojny.
Czasem z herbem problem mają sami heraldycy. Jak go bowiem stworzyć, kiedy gmina nie ma żadnych tradycji, historia jest białą plamą, brakuje legend i rodów z nią związanych. Trudno doszukać się czegoś charakterystycznego w lokalnej gospodarce lub w przyrodzie. Nawet nazwa nie może być inspiracją do stworzenia tzw. herbu mówionego.
W 1994 r. herb Hajnówki został ustalony jako materia statutowa. Radni za obowiązujący, przyjęli jedyny znany z przełomu lat 50. i 60. projekt. Herb ten, jako integralna część Statutu Miasta, bez uwag zatwierdził ówczesny wojewoda. Nie było wówczas Komisji Heraldycznej. Po jej powstaniu zdawano sobie sprawę z tego, że nasze symbole są jakby nielegalne i nie są zgodne z zasadami heraldyki. W związku z tym w 2003 roku zlecono opracowanie nowego herbu lecz ten również nie spodobał się radnym.
Moje projekty
W związku z powyższymi informacjami doszedłem do wniosku, że przyszedł czas na nowy herb. Poniżej przedstawiam kilka moich projektów. Przy pierwszych projektach zainspirowałem się projektem prof. Skupniewskiego – wyrzuciłem połówkę orła i zmieniłem dach strażnicy. W kolejnym projekcie nawiązałem do miejscowego kultu religijnego. Następnie stwierdziłem, że ponieważ w Hajnówce trudno jest doszukać się czegoś charakterystycznego, należy coś takiego stworzyć – np. bramę do puszczy. Można by ją postawić np. przy drodze do Białowieży, przy Urzędzie Miasta lub przy Nadleśnictwie Hajnówka na wzór bramy w Nadleśnictwie Żednia.

Projekty herbu Hajnówki

Przykłady bram – brama do Puszczy Białowieskiej w Kamieniukach oraz wirtualna brama przy Urzędzie Miasta

Brama do Nadleśnictwa Żednia

Mam nadzieję, że nowo wybrane w wyborach władze miasta rozwiążą problem herbu Hajnówki.

Bibliografia:
Andrzej Politowicz „Człowiek pogranicza – rozmowa z prof. Bazylim Tichoniukiem". Miesięcznik społeczności akademickiej Uniwersytetu Zielonogórskiego nr 7/9 z lipca 2002 r. http://www.uz.zgora.pl/wydawnictwo/miesiecznik07-2002/06.pdf. http://www.pracownia.com/herby/pages/news/print.php?id=24 http://www.ngw.nl/int/pol/h/hajnowka.htm

Ryszard Pater

W Hajnówce są trzy herby: miasta, gminy i powiatu hajnowskiego.

Pierwszą orkiestrę strażacką zorganizował w 1928 r. Teodor Merzlak Kostecki. Następnie orkiestry dęte powstały w Państwowej Szkole Przemysłu Drzewnego pod batutą Ottokara Stoklasy, w ZKL pod kierunkiem Romaniuka oraz przy oddziale straży pożarnej Zakładów Drzewnych, której dyrygentem był Stanisław Borowy. W latach 1941-44 Niemcy utworzyli we wszystkich zakładach Hajnówki zawodową straż pożarną. Przy straży istniała orkiestra dęta. Po wojnie reaktywowano działalność orkiestr dętych przy Zakładzie Drzewnym i w Zespole Szkół Zawodowych. Obecnie działa jedna orkiestra dęta przy Ochotniczej Straży Pożarnej.

1. Kolej do Hajnówki dotarła w 1894 roku, w związku z planowanym przyjazdem do Białowieży cara Aleksandra III. W ciągu 55 dni, bez zatwierdzonych projektów wybudowano białowieskie odgałęzienie, linii Kowel – Brześć n. Bugiem – Bielsk – Starosielce – Grajewo, doprowadzone do Hajnówki z podbielskich Lewek. Jak twierdził Karcow w książce „Puszcza Białowieska z 1903 roku (http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=302928): Od stacji Hajnówka przeciągnięto linię kolejową o ½ wiorsty, równolegle do skraju lasu i koło skrzyżowania z gościńcem bielskim wybudowano peron z pawilonem. Do tego pięknie ozdobionego peronu 21.08.1894 r. podjechał carski pociąg, którym do puszczy wjeżdżał jej odnowiciel. Projektantem pawilonu był rosyjski architekt A. von Hogen. Drogę z Hajnówki do Białowieży car musiał pokonywać powozem.

Natomiast W. Tatarczyk w książce „Dzieje Hajnówki do 1944 r” napisał, że linia kolejowa biegła dzisiejszą ul. Parkową i kończyła się na terenie późniejszych Zakładów Drzewnych. W pobliżu hali materiałów podłogowych zbudowano carski dworzec myśliwski i w bliskiej odległości dwie gajówki.(Brak jest potwierdzonych źródeł informacji).

Przebieg linii kolejowej do pawilonu carskiego w 1894 roku na tle planu Hajnówki z 1887 roku i współczesnego.

Pawilon przy peronie kolei wzniesiony w 1894 r. dla przyjazdu Najwyższego. Z archiwum zdjęć Miejskiej Biblioteki Publicznej w Hajnówce

Zdjęcie z portalu encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu przedstawiające stację Hajnówka w 1894 r.

Jednak w wielu publikacjach zazwyczaj jako pierwszy hajnowski dworzec przedstawia się zdjęcie carskiego pawilonu myśliwskiego zbudowany na terenie przyszłych Zakładów Drzewnych. Na portalu encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu znajduje się zdjęcie stacji Hajnówka w 1894 roku, które wyjaśnia, w jaki sposób car dojechał do pawilonu mieszczącego się obok ul. Batorego. Na zdjęciu widać dwa tory. Lewy tor prowadził do Bielska Podlaskiego. Natomiast tor prawy za widoczną ścianą lasu skręcał na teren Zakładów Drzewnych.

2. W roku 1897 przedłużono linię kolejową do Białowieży, a w latach 1895-97 zbudowano w Hajnówce drewniany budynek stacji kolejowej. Wykonano go z okrągłych bierwion sosnowych. Narożne zwieńczenia ścian posiadały tzw. jaskółczy ogon. Obramowania okien ozdobiono rzeźbionymi ścieżynami pomalowanymi na niebiesko. Budynek ów ulokowano od strony dzisiejszej ulicy Warszawskiej. Wykonawcami była brygada ciesielska Teodora Adamiuka ze wsi Kojły pod nadzorem carskich inżynierów kolejowych, zaś drewno do budowy dostarczyła rodzina Dobrzyńskich tj. drwali ze wsi Budy. W późniejszym czasie budynek był siedzibą warty głównej garnizonu wojskowego. W połowie sierpnia 1915 r. został spalony przez wycofujące się wojska carskie.. 

Ślady dworca widoczne są na mapie satelitarne

Od strony budynku PKP przy ul. Kolejowej widoczne jest niewielkie wzniesienie po fundamentach dworca

3. W latach 1905-1906 Hajnówkę przecięła druga linia kolejowa. Tę strategiczną inwestycję prowadził resort obrony narodowej. Wtedy to Hajnówka otrzymała murowany dworzec kolejowy, który wyglądał jak inne tego typu dworce na trasie kolei siedlecko-połocko-bołogojskiej między stacjami Siedlce i Połock (do dnia dzisiejszego istnieją jeszcze dworce w Mrozach i Nurcu zbudowane w tym stylu). Rosyjskim zwyczajem dworzec został ulokowany wśród torów. Wybudowano także wieżę ciśnień, parowozownię, obrotnicę i urządzenie do zaopatrywania parowozu w węgiel. Hajnówka stała się węzłem kolejowym. Budynek dworca przetrwał okres I wojny światowej.
Wybudowana magistrala Siedlce - Połock - Bołogoje była podzielona na dwa odcinki budowy: Siedlce - Połock i Połock - Bołogoje. To, co te odcinki różni na pierwszy rzut oka to właśnie architektura. Między Siedlcami a Połockiem (bez Połocka) wszystkie dworce były murowane i w stylu "klasycznym". Między Połockiem a Bołogojem dworce czwartej klasy były drewniane a te murowane nawiązywały do gotyku. Wszelkie inne drewniane budynki pomocnicze i ceglane wieże ciśnień na całej, tysiąckilometrowej linii wybudowano według tego samego schematu. Dlatego identyczne niemal drewniaki można było zobaczyć pod Siedlcami, Połockiem i Bołogojem.

Dworzec w Hajnówce z 1906 r.

4. Po zakończeniu I wojny światowej dworzec w Hajnówce podlegał Dyrekcji Okręgowej Kolei w Wilnie.
„Zamyślano w Warszawie, by przy wznoszeniu obiektów wskazywać i zaznaczać elementy polskości jak również rodzimości stron". „Prawie wszystkie dworce z tego okresu nawiązują do drewnianych dworków polskich", więc „obecny ich wygląd współgra z polskim duchem i wtapia się architekturą w krajobraz Wileńszczyzny i ziemi nowogródzkiej". Dlaczego architekci wzorowali się na dworach? Nie tylko dlatego, że były polskie. Stacja – to nic innego jak pełen polskiej gościnności dwór, gdzie można się zatrzymać bez uprzedzenia, zjeść i odpocząć od podróży.

Wg Feliksa Lubierzyńskiego dworce kolejowe na Kresach (w woj. wileńskim) odbudowano w latach 1921-1927. Przy okazji odbudowy infrastruktury "spolszczano" architekturę dworców nadając im właśnie garnitur dworkowy. Najpoważniejszą zmianą było położenie zewnętrznych tynków i modernizacja dachów. Na pierwszy ogień poszły dworce najbardziej zniszczone i najbliższe Wilnu. Wiadomo - tym z szarych końców było zawsze najgorzej. Z tego powodu najbardziej oddalone na zachód od Wilna dworce w Mordach i Nurcu pozostały niemal w niezmienionej formie.

Hajnowski dworzec był przebudowany wg projektu Wacława Hryniewicza. Efektowną bryłę ze zwieńczonymi naczółkami ryzalitami: środkowym i bocznymi, wieńczył wysoki mansardowy dach oraz dekoracja neobarokowa odwołująca się do architektury rezydencjonalnej XVIII wieku. We wnętrzu znajdowała się duża sala restauracyjna, nieproporcjonalnie duża, jak na potrzeby Hajnówki, poczekalnia i stanowiska kasowe. Opis dworca znalazł się w książce : Karpińskiego i Orłowicza: Białowieża i Hajnówka, Krótki przewodnik po Puszczy Białowieskiej, wydanego w Białymstoku w 1937.

Piękny budynek dworca w Hajnówce został zburzony 17 lipca 1944 r. przez wycofujące się wojska niemieckie. W granicach dzisiejszej Polski między Siedlcami a granicą państwa nie dotrwał w tej formie żaden z dworców.

Dworzec w Hajnówce w stylu „dworkowym” w okresie międzywojennym

Podobnych przebudów przeszło wtedy sporo dworców, między innymi w Czeremsze i Narewce.

Dworzec w Czeremsze w okresie międzywojennym

Dworczec w Narewce w okresie międzywojennym

5. Po II wojnie światowej dworzec w Hajnówce stanowił niewielki drewniany barak, który przynosił wstyd dla miasta.

Część administracyjno-biurowa hajnowskiego dworca z lat 1944-1986

Widok na kasy, bufet i część magazynową

6. Po ponad 30 latach hajnowianie doczekali się nowego gmachu dworca powstałego w miejscu dworca przedwojennego. Jego otwarcie nastąpiło 9 września 1986 roku. Przy okazji poprawiono perony, położono asfalt, ustawiono barierki oddzielające perony. M. in. dzięki budowie dworca Hajnówka uzyskała tytuł Mistrza Gospodarności za 1986 r.

Budynek dworca oddanego do użytku w 1986 r.

Po krótkim okresie prosperity kolej dotknął kryzys. Zamknięto połączenia kolejowe do Białowieży, Bielska Podlaskiego, Cisówki. 1.12.2000 r. do budynku dworca PKP przeniesiono dworzec PKS, przed dworcem wybudowano stanowiska dla autobusów. W styczniu 2010 r. na dworcu zlikwidowano kasy.

Źródła:

http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=1293627&page=3

Piotr Bajko „Hajnowska kolej ma już 115 lat” na www.poranny.pl

Witold Tatarczyk „Dzieje Hajnówki do 1944 r”

Galeria Collegium Haynovianum – zdjęcia Władysława Zawadzkiego

Ryszard Pater

Mapa Puszczy Białowieskiej znajdująca się w książce Ottona Hedemanna „Dzieje Puszczy Białowieskiej w Polsce przedrozbiorowej (w okresie do 1798 roku)", Warszawa 1939 wprowadziła pewne zamieszanie dotyczące rzeki Skarbosławki. Na stronie internetowej www.pwik-hajnowka.pl Artur Gierasimiuk pisze: „Nasuwa się więc pytanie, czy Skarbosławka to jest to samo co Leśna, czy też z historycznego punktu widzenia są to dwa różne cieki wodne. Jaka jest przyczyna tajemniczego zniknięcia strumienia Skarbosławka?  Czy zniknął bez śladu w wyniku zabiegów melioracyjnych, czy też istnieje nadal jako bezimienny rów melioracyjny? A może rzeka Leśna i strumień Skarbosławka to ten sam ciek? Sprawa jest tajemnicza i warta wyjaśnienia. Może gdzieś w przepastnych archiwach znajduje się odpowiedź na to pytanie?
Ponieważ temat ten mnie zainteresował, postanowiłem dowiedzieć się czegoś więcej o Skarbosławce. W „Ordinatia pusczy j.k.mści. leśnictwa Białowieżskiego y Kamienieckiego.." z 1639 r. znalazła się pierwsza wzmianka źródłowa o terenach, gdzie obecnie leży Hajnówka -  „przez rzekę Leśnicę kraiem Lasu Białego do Judina Błota, stamtąd do rzeczki Skrobosławki do Dubin do Sadka Uroczyska"... Kolejna wzmianka, tym razem o zasiedleniu terenów wchodzących w skład dzisiejszego miasta znalazła się w „Inwentarzu leśnictwa białowieskiego" z 1670 r. - .."Krzysztoph Haynaw na uroczyszczu Skarbosławce mieszka na granicy Podlaskiey, od którey przy Gościńcu od Ladzkiego Leśnictwa"..
Wymieniono tu nazwę Skrobosławka w odniesieniu do rzeki i nazwę Skarbosławka dotyczącą uroczyska. W książce Hedemanna nazwy te odnoszą się zarówno do rzeki i do uroczyska. Skrobosławka wymieniona została 5 razy a Skarbosławka – 2 razy. Trudno powiedzieć, która nazwa jest właściwa.

Poddałem analizie przebieg rzeki na dostępnych mapach z XVIII i XIX wieku. Pierwsza mapa M. Polchowskiego z 1784 r. przedstawia rzekę przepływającą obok Straży (Hajnowskiej). Mapa jest mało szczegółowa. Widać, że rzeka ma dopływ lecz nie wiadoma, gdzie jest rzeka główna.

Mapa „Plan Pierwszy Traktu z Lady przez Straż do Białowieży"
sporządzona przez Michała Połchowskiego w 1784 r.

Następna mapa ukazująca pogranicze Rosji i Prus w latach 1795-1807 przedstawia rzekę graniczną Lsna biegnącą obok miejscowości Dolna i Bielszczyzna.W rejonie Hajnowszczyzny widać dopływ bez nazwy (Skarbowsławkę).

Fragment mapy Tableau der Karte von Neu Ost Preussen z 1806 r.

Na mapie J. Brinckena z 1826 r. widać, że rzeka Leśna płynie między Bielszczyzną i Dubinami, a jej lewy dopływ między Dubinami i Postołowem.

Na kolejnej mapie z 1889 roku przedstawiona jest jedna rzeka zgodnie z obecnym przebiegiem rzeki Leśnej. Natomiast na mapie rosyjskiej z 1908 r. jest nazwa Skarbosławka.

W wyniku analizy przebiegu rzek na powyższych mapach doszedłem do wniosku, że rzeka główna Leśna Prawa (Leśnica, Lsna) brała początek w okolicy wsi Bielszczyzna. W wyniku obniżenia poziomu wody gruntowej, rzeka zaczęła pełnić rolę rowu melioracyjnego, zazwyczaj suchego w okresie letnim, a jej dopływ - nawodniony przez cały rok strumień Skarbosławka zaczęto traktować jako początek rzeki Leśnej Prawej. O tym, że nie tylko ja tak myslę świadczy mapa Nadleśnictwa Hajnowskiego, na której rzeka Leśna przebiega obok Bielszczyzny.

Strumień Skarbosławka (Skrobosławka) - strumień wypływający z okolicy Fermy Dubińskiej, płynący między Dubinami a Postołowem i Sawinym Hrudem oraz przez uroczysko Skarbosławka wpadający z lewej strony do rzeki Leśnej Prawej w pobliżu obecnego wiaduktu kolejowego na drodze do Bielska Podlaskiego. Prof. Michał Kondratiuk przedstawił teorię, że nazwa ta oznaczała rzekę, która jest "sławna skarbami", a więc zapewne obfitowała w duże ilości ryb. Nazwę tą mogli nadać mieszkańcy wsi Sawiny Gród już w XVI w. Na mapach z XIX wieku nazwa strumienia Skarbosławka była pomijana względnie określono ja jako bezimiennyj strumok. Ostatni chyba raz nazwę Skarbosławka użyto na rosyjskiej mapie Bielska Podlaskiego z 1908 roku.

Przebieg rzeki Leśnej (linia niebieska) i Skarbosławki (linia granatowa) wg Hedemanna

Zastanawiające jest dlaczego Otton Hedemann umieścił na mapie Leśną i Skarbosławkę między Dubinami i Postołowem? Być może powołując się na zapis Lubawskiego znaleziony w XVI-wiecznych aktach Metryki Litewskiej - "na rzece Lśnie w imię Postołowa" przyjął, że strumień płynący od Dubin w stronę Hajnówki to Leśna Prawa. Ponieważ nie mógł pominąć istnienia Skrobosławki, na mapie Puszczy Białowieskiej umieścił ją między ścianą Puszczy Białowieskiej i wsiami Postołowo, Sowiny Hrud, płynącą dalej przez teren Zakładów "Hamech", osiedle Hajnówka II, Reja, przez Majdan do ujścia z rzeką Leśną w pobliżu więzienia.
Postanowiłem ustalić, czy rzeka mogła płynąć tą trasą. W wyniku obserwacji map topograficznych terenu Hajnówki stwierdziłem, że Hedemann ustalając przebieg Skarbosławki popełnił duży błąd, gdyż strumień musiałby płynąć wbrew prawom fizyki 6 do 8 m pod górę. Układ geologiczny terenów nie zmienił się od ery lodowcowej.
Podsumowanie: Na podstawie powyższych dociekań ustaliłem, że rzeka Leśna i strumień Skarbosławka to ten sam ciek. W wyniku błędnego wyznaczenia przebiegu strumienia na mapie Hedemanna Skarbosławkę na zawsze usunięto z polskich map. Może warto byłoby tę nazwę przywrócić?

Ryszard Pater

ROK 1920 - To był rok niezwykły w dziejach Polski. Młode państwo stanęło do rozstrzygającej walki z potężnym wrogiem. Aby sprostać temu wyzwaniu Polska wystawiła największą w swej historii armię. W pełnej krasie jaśniała jeszcze sława kawalerii, ale czołgi i samoloty już budziły grozę. To właśnie w roku 1920 miała miejsce ostatnia w historii powszechnej wielka bitwa kawaleryjska, ale wtedy też po raz pierwszy wykonano zagon pancerny na tyły wroga. Jednak wojna roku 1920 zasługuje na pamięć przede wszystkim przez swoje znaczenie dla losów ówczesnej Europy. Tamto zwycięstwo wojsk polskich zatrzymało pochód bolszewizmu na zachód i ocaliło niepodległość wielu młodych państw Europy Środkowej. Tragiczną alternatywą dla tej niepodległości był los naszego ówczesnego sojusznika – Ukrainy, ukaranej przez bolszewików wielkim głodem i milionami ofiar.

PLIK DO POBRANIA:

Hajnówka po 1989 roku 

Ryszard Pater