Od 1920 roku miejsce na Międzytorach było w pamięci ówczesnych mieszkańców cmentarzyskiem, gdzie pochowano żołnierzy polskich walczących prawdopodobnie w czasie I wojny światowej. Pewnością jest, iż zostali tu pochowani żołnierze polscy, którzy zginęli w czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku. Ludność Hajnówki po 20-tym roku upamiętniłam miejsce porośnięte młodym sosnowym laskiem, stawiając wysoki na kilka metrów, drewniany krzyż. Okoliczna ludność modląc się za pochowanych w tym miejscu żołnierzy zapalała pod krzyżem świece, a dzieci w lecie ustawiały polne kwiaty. Tak było do wybuchu II wojny światowej, a szczególnie do zdradzieckiego napadu na Polskę 17 września 1939 roku przez wojska sowieckie. Na początku 1940 roku „ktoś" zrąbał krzyż, a mogiłę zdewastowano. Później w sosnowym lasku zrobiono wysypisko śmieci. Taki stan rzeczy utrzymał się również po II wojnie światowej i trwał przez cały czas rządów PRL-u do roku 1991.

W 1991 roku mieszkańcy Hajnówki razem ze swoim proboszczem ks. kan. Alfonsem Trochimiakiem na miejscu, gdzie niegdyś stał krzyż usypali symboliczną mogiłę i postawili z metalowej rury nagrobny krzyżyk z napisem: „W hołdzie Żołnierzom Polskim poległym w czasie I-szej wojny światowej 1914 – 1920" i mogiłę ogrodzili drewnianym płotkiem. Przy tej symbolicznej mogile zaczęli się zbierać mieszkańcy Hajnówki, najczęściej 11 listopada każdego roku na krótką modlitwę. W międzyczasie symboliczną mogiłę wpisano do Rejestru Walk i Męczeństwa Narodu Polskiego.

W 2007 roku władze miasta Hajnówki chciały przenieść mogiłę na cmentarz grzebalny. Jednak z inicjatywy proboszcza ks. kan. Józefa Poskrobko i grupy zaangażowanych w obronę tego miejsca hajnowian, pojawiła się inicjatywa godnego upamiętnienia miejsca. Powstał społeczny nieformalny Komitet Budowy Pomnika, w skład którego weszli: ks. kan. Józef Poskrobko – proboszcz Parafii Rzymskokatolickiej p.w. Podwyższenia Krzyża Św. w Hajnówce, Zdzisław Puc, Zdzisław Cieślak, Roman Sadokierski oraz Marek Antoniuk. Wybudowano Pomnik – Krzyż ustawiony na symbolicznej mogile. Pod odlewem orła umieszczono napis BOŻE ZBAW POLSKĘ, 1920. W latach 2008 – 2009, dzięki przychylności władz Powiatu i Miasta Hajnówki, działka na której wzniesiono Pomnik, przeszła w wieczyste władanie przez Parafię. 30 sierpnia 2011 roku Parafia otrzymała od Skarbu Państwa działkę na własność. W 2010 roku wykonano ponad 6-cio metrowy, metalowy krzyż oraz odlewy żeliwne tablicy – epitafium i orła.

Pomimo wykonanych prac i ustawienia na cokole betonowym Krzyża musiano zaprzestać dalsze prace, gdyż okazało się, że mogiła jest wpisana do Ogólnopolskiego Rejestru Walk i Męczeństwa i bez zgody właściwych władz z Warszawy nie można było dalej prowadzić żadnych prac przy budowie tegoż Pomnika. Trzy lata trwały rozmowy nad wypracowaniem kompromisu w opisanej wyżej sprawie. Wszelkie starania i rozmowy z władzami prowadził ks. kan. Józef Poskrobko, który przy wsparciu i pomocy posła PiS-u – pana Krzysztofa Jurgiela uzyskał zadowalające stanowisko i można było kontynuować dalsze prace na tym obiekcie.

Działka została ogrodzona. Zasadzono ozdobne krzewy i drzewa. Przez środek działki, od Pomnika – Krzyża do ul. Łagodnej biegnie alejka wykonana z kostki granitowej. Na tablicy umieszczonej na cokole pod krzyżem umieszczono napis MOGIŁA ŻOŁNIERZY WOJSKA POLSKIEGO Z 1920 R. i epitafium, który odzwierciedla całą prawdę o tym miejscu: CHWAŁA POLEGŁYM, WOLNOŚĆ ŻYWYM, NIE PÓJDZIE NA MARNE PRZELANA KREW NA STRAŻY STANĘŁA MOGIŁY, HAJNÓWKA 2010. Na bramie widnieje napis CMENTARZ ŻOŁNIERZY POLSKICH, 1920.

Warto również podkreślić jeszcze jeden symboliczny aspekt tego miejsca. W 1935 roku ziemia z mogiły na Osiedlu Międzytory w Hajnówce została przewieziona do Krakowa i stała się integralną częścią usypanego wówczas kopca Józefa Piłsudskiego na Sowińcu. Symbolicznego aktu przewiezienia ziemi dokonał nauczyciel Szkoły Zawodowej w Hajnówce Stanisław Duszka wraz z dwoma uczniami tejże szkoły. Dokument otrzymany w Krakowie upamiętniający fakt przekazania ziemi z hajnowskiej mogiły żołnierzy polskich na Kopiec Piłsudskiego jednoznacznie zaświadcza o Historycznej autentyczności tego miejsca.

W pracach przy budowie Pomnika – Krzyża uczestniczyli:

• Roman Sadokierski – wykonawca i fundator krzyża.
• Zdzisław Puc – fundator i wykonawca tablicy pamiątkowej i modelu orła.
• Zdzisław Cieślak – wykonawca orła wyrzeźbionego w drewnie.
• Marek Antoniuk – wykonawca i fundator cokołu betonowego na którym postawiono krzyż.
• Tadeusz Romańczuk – fundator ogrodzenia.
• Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie – fundator alejki przy Pomniku.
• Urząd Miasta Hajnówka i Burmistrz Jerzy Sirak – wykonawca parkingu i alejki do bramy cmentarza.
• Roman i Wojciech Żero z Bielska Podlaskiego – prace projektowe.

Uroczyste otwarcie i poświęcenie Krzyża – Pomnika odbyło się 15 sierpnia 2014 roku. Mszę św. polową odprawił J.E. Ks. Bp Prof. Tadeusz Pikus – Biskup Drohiczyński.

Tekst powstał na podstawie zeznań mieszkańców Hajnówki, którzy „widzieli stojący do 1940 r. krzyż na osiedlu Międzytory". Spisane relacje mieszkańców i inne dokumenty na temat tego miejsca znajdują się w Archiwum Kancelarii Parafialnej w Hajnówce.

Powyższe fakty zebrał ks. kan. Józef Poskrobko – proboszcz hajnowski

Fot. Archiwum parafii

Emilia Rynkowska

CZYTAJ WIĘCEJ:

Rok 1920 w rejonie Hajnówki

Uroczyste obchody Święta Wojska Polskiego, poświęcenie Pomnika-Krzyża na osiedlu Międzytory w Hajnówce