Niezwykła wystawa została przygotowana przez Fundację Ostrogskiego. Przedstawia ona losy bieżeńców – uchodźców, których w głąb Rosji wygnał w 1915 roku strach przed nadciągającą armią niemiecką. Na wystawę składają się zdjęcia i dokumenty pochodzące z lat 1909-1923.

Bieżeństwo w przekładzie na język polski to uchodźstwo. Nie była to ucieczka bezładna. Wezwanie do ewakuacji ludzi, dobytku i urządzeń gospodarczych ogłosiły rosyjskie władze po tym, gdy armia, w obliczu niepowodzeń na froncie, podjęła decyzję o wycofaniu się na wschód z Królestwa Polskiego (Nadwiślańskiego Kraju) i sąsiadujących z nim guberni. Wezwanie dotyczyło dosłownie wszystkich, nie wszyscy jednak w takim samym stopniu na nie odpowiedzieli. Planowo wyjechały ze swoimi pracownikami urzędy, instytucje opiekuńcze, szkoły, uczelnie, wiele fabryk. Podporządkowała się Cerkiew prawosławna i jej wierni. Inne Kościoły, zwłaszcza rzymskokatolicki, przekonywały swych wiernych, by pozostali w kraju. Niemniej strumień uciekinierów spod Łowicza czy Łomży był obfity – mówi się o półmilionowej rzeszy uchodźców Polaków katolików. Prawdziwa fala runęła jednak z Chełmszczyzny, Białostocczyzny, Grodzieńszczyzny, gdzie prawosławni zamieszkiwali zwarcie całe wsie. Szacuje się teraz, że w drogę wyruszyły łącznie ponad trzy miliony ludzi.

Wkrótce plany dobrze zorganizowanej ewakuacji okazały się nierealne. Chłopi podróżujący wozami całymi rodzinami tarasowali szlaki, których potrzebowało cofające się wojsko. Zepchnięci przez nie na pobocza, całymi tygodniami oczekiwali na możliwość ruszenia dalej. Szybko zaczęło brakować żywności i wody. Gubili się sąsiedzi, gubiły rodziny. Szerzyły się choroby zakaźne. Na pomoc ruszyły organizacje charytatywne, doraźnie wsparli mieszkańcy mijanych miejscowości. Po dotarciu do węzłów stacji kolejowych, bieżeńcy zostali rozwiezieni po całym Imperium Rosyjskim, nad Wołgę, na Kaukaz, na Syberię. Czas spokoju minął po dwóch latach, kiedy to władze przejęli bolszewicy. Kiedy życie przesiedleńców zostało zagrożone, postanowiono wracać w ojczyste strony. Nie było to łatwe. Najgorsze czekało bieżeńców po powrocie. Wracali do spalonych wsi. Czekały ich lata pełne ciężkiej pracy i wyrzeczeń....

Wystawę oglądać można w dniach 12-16 maja 2015 w sali parafialnej pod Soborem Św. Trójcy.

Emilia Rynkowska